مقررات ملی ساختمان در کشورهای مختلف تحت نام‌ها و استانداردهای مختلف ملاک عمل مهندسان طراح و متخصصان اجرایی صنایع ساختمان است. در کشورمان مباحث 22 گانه مقررات ملی ساختمان منبع اصلی آزمون اشتغال به کار مهندسان پایه است.
این قوانین از سال 1366 توسط وزارت راه و شهرسازی تدوین، تصویب و به جامعه مهندسی ابلاغ شده است. مبحث سوم این مقررات به "حفاظت ساختمان‌ها در برابر حریق" اختصاص داشته و آخرین ویرایش آن مربوط به سال 1395 است.
ضرورت وجود مقررات ملی ساختمان
هدف اصلی تدوین این استاندارد و قرار دادن آن در داخل مقررات ملی ساختمان، جلوگیری از حوادث حریق و خسارت‌های جانی و مالی ناشی از این حوادث است. علوم و مهندسی ایمنی در برابر آتش سوزی از موضوعات مهمی است که در دهه‌های اخیر در سطح بین المللی به شدت مورد توجه واقع شده و دانش فنی و فناوری‌های ایمنی و آتش نشانی به سرعت در حال رشد است.
روشهای ساخت ساختمان، امروزه به سادگی سده‌های پیشین نیست. امروزه ساختمان‌ها نیازها و چالش‌های پیچیده‌تری دارند. سبک سازی، مقاومت سازی، عایق کاری و استفاده از مواد جدید مانند پلیمرها و کامپوزیت‌ها باعث پیچیدگی بیشتری در فرآیندهای ایمنی در سازه‌های عصر جدید شده است. همچنین با افزایش متوسط ارتفاع ساختمان‌های جدید نسبت به گذشته، آسیب پذیری سازه‌ها و ساکنان آنها در حوادث آتش سوزی، بیشتر شده است.
بدین ترتیب با وجود این نیاز بزرگ، تهیه مقررات، استانداردها و آیین نامه‌های تخصصی برای صنعت ساختمان را الزام آور می‌کند. این نیاز تا حد زیادی در مبحث سوم مقررات ملی ساختمان برآورده شده است. با هر ویرایش، نسخه جامع‌تر و دقیق‌تری از این آیین نامه را شاهد هستیم.
خلاصه سرفصل‌های مبحث سوم مقررات ملی ساختمان
این مبحث شامل 12 فصل و 2 پیوست است. فصل‌های مختلف به شرح زیر هستند:
فصل اول: کلیات
این فصل شامل تعاریف، علائم اختصاری، هدف، دامنه و کاربرد و انتظارات عملکردی است. در این فصل با هدف آین آیین نامه و چگونگی کاربرد آن و علائمی که در داخل آن به کار رفته، آشنا خواهید شد.
فصل دوم: تقسیم بندی تصرف‌های ساختمانی
در بخش اول این فصل به دسته بندی تصرف‌های خطر و کلاس بندی ساختمان‌ها براساس آن بررسی می‌شود. در ادامه به الزامات ایمنی در برابر حریق در فضاهای فرعی حادثه خیز، تصرف‌های مختلط و استفاده از یک فضا برای کاربری‌های مختلف اشاره دارد.
در بخش آخر این فصل نیز جدول راهنمای حروف اختصاری و تصرف‌ها ارائه شده است.
فصل سوم: دسته بندی انواع ساختارها
بحث اصلی این فصل به معرفی و بررسی مصالح قابل سوختن در ساختارهای مختلف اشاره دارد.
فصل چهارم: محدودیت‌های ارتفاع و مساحت ساختمان‌ها
در این فصل محدودیت‌های ارتفاع و مساحت در سازه‌های مختلف و الزامات مربوط به میان طبقه‌ها بررسی می‌شود. همچنین در این فصل بخشی به ساختمان‌های بدون محدودیت مساحت و مقررات در برخی شرایط خاص اختصاص یافته است.
فصل پنجم: سیستم‌های کشف و اعلام حریق
این فصل شامل سیستم‌های اعلام حریق، نقشه‌ها و مدارک فنی، مکان‌های الزامی برای نصب سیستم‌های کشف و اعلام حریق، ضوابطی برای نصب سیستم‌های اعلام و اطفا در ساختمان‌های بلند مرتبه و ضوابط طراحی منطقه بندی و نگهداری و تعمیرات این سیستم‌ها می‌شود.
فصل ششم: راه های خروج از بنا و فرار از حریق
تعاریف اختصاصی، مقررات کلی، بخش‌های سه گانه راه خروج، اجزای تشکیل دهنده راه خروج، ظرفیت و پهنای راه خروج، ضوابط اختصاصی راه‌های خروج در تصرف‌های مختلف، راه‌های خروج در فضاهای تاسیساتی و خدماتی، فرار اضطراری و نجات
فصل هفتم:الزامات واکنش در برابر آتش برای مصالح ساختمانی
هدف و دامنه کاربرد، روش طبقه بندی مصالح نازک کاری از نظر واکنش در برابر آتش، مصالح نازک کاری از نظر واکنش در برابر آتش، مصالح نازک کاری دیوار و سقف سرفصل‌های مباحثی هستند که در این فصل بررسی می‌شوند.
فصل هشتم: مقاومت در برابر آتش
در این فصل در مورد درجه بندی مقاومت در برابر آتش، دیوارهای مانع آتش، آتش بندی منافذ و درزها، محافظت اعضای سازه‌ای بحث و بررسی می‌شود.
فصل نهم: سیستم‌های اطفای حریق و کنترل دود
خاموش کننده‌های دستی، شبکه‌های لوله آب آتش نشانی، شبکه‌های بارنده خودکار (اسپرینکلر آتش نشانی)، و سایر سیستم‌های خودکار اطفای حریق مهم‌ترین تیترها و موضوعات بررسی شده در این فصل هستند.
فصل دهم: ضوابط اختصاصی ساختمان‌های بلندمرتبه
در این فصل مباحثی مانند سیستم اسپرینکلر، سیستم‌های ایمنی در برابر آتش، راه‌های خروج و آسانسور دسترسی آتش نشانی در ساختمان‌های بلندمرتبه بررسی شده است.
تمهیدات پیش بینی شده برای ایمنی در برابر حریق در ساختمان‌ها، طبق مبحث سوم مقررات ملی ساختمان
کشف و اعلام به موقع حریق
ساختمان باید به نحوی طراحی و ساخته شود که در صورت وقوع آتش‌سوزی، ساکنان و افراد داخل ساختمان در مراحل اولیه از آن مطلع شوند تا بتوانند واکنش مناسبی را به موقع از خود نشان دهند. برای این منظور در صورت نیاز، باید از سیستم‌های مناسب کشف و اعلام حریق استفاده شود.
طراحی مسیرهای خروج
ساختمان باید به نحوی طراحی و ساخته شود که در صورت وقوع آتش‌سوزی، مسیرهای امن کافی برای فرار از ساختمان به یک محل ایمن در خارج از آن وجود داشته باشد. این مسیرها باید به صورت امن و موثر در تمام اوقات و برای کلیه افراد به شکل مناسب و عادلانه قابل استفاده باشد.
جلوگیری از گسترش داخلی و خارجی آتش‌سوزی
برای جلوگیری از گسترش آتش‌سوزی در داخل ساختمان لازم است تا نازک‌کاری‌های داخلی از مشخصات قابل قبول در برابر آتش برخوردار بوده و به علاوه اجزای ساختمان (نظیر دیوارها و سقف‌ها) مانع از گسترش آتش‌سوزی به فضاهای مجاور شود.
گسترش داخلی حریق (نازک‌کاری‌ها)
به منظور جلوگیری از گسترش آتش‌سوزی در داخل ساختمان، نازک‌کاری‌های داخلی باید:
در صورت قابل اشتعال بودن، شدت رهایش گرمای ناشی از سوختن آنها قابل قبول باشد.
در برابر پیشروی سطحی شعله مقاومت لازم را دارا باشند.
گسترش داخلی حریق (ساختاری)
سازه ساختمان باید به گونه‌ای طراحی و ساخته شود که در صورت وقوع آتش‌سوزی، پایداری آن به مدت مناسبی حفظ شود.
دیوار بین واحدهای مستقل باید چنان طراحی و ساخته شود که در برابر گسترش آتش‌سوزی از یک واحد به واحدهای مجاور در حد معقول و مناسب مقاومت نماید.
ساختمان باید به نحوی طراحی و ساخته شود که درزها، گشودگی‌ها یا فضاهای خالی پنهان، موجب گسترش ساده و نامعقول آتش‌سوزی بین فضاهای مستقل نشود.
بازشوهای نصب شده در داخل عناصر دارای درجه‌بندی مقاومت در برابر آتش، باید به طور مناسب محافظت شوند، تا یکپارچگی عنصر در برابر حریق حفظ شود و آتش‌سوزی به سادگی بین فضاهای مجاور گسترش پیدا نکند.
گسترش خارجی حریق
دیوارهای خارجی باید در برابر پیشروی شعله‌های آتش بر روی دیوار و گسترش آتش‌سوزی از یک ساختمان به ساختمان دیگر، متناسب با ارتفاع، کاربری و موقعیت ساختمان مقاومت نمایند. برای این منظور لازم است نما و دیوارهای خارجی ساختمان به گونه‌ای طراحی و ساخته شوند که خطر افروزش آنها در صورت قرار گرفتن در معرض یک منبع حرارت بیرونی کم باشد و در صورت اشتعال، گرمای کمی آزاد شده و پیشروی شعله بر روی سطوح آنها محدود باشد.
همچنین، لازم است که مساحت سطوح محافظت نشده موجود در جدار خارجی ساختمان (مانند پنجره‌ها به طور معقول محدود شود، به طوری که مقدار حرارتی که ممکن است از بیرون به داخل (یا برعکس) تابش کند، با توجه به فاصله بین دیوار خارجی ساختمان و مرزهای اطراف، محدود باشد.
بام ساختمان باید متناسب با کاربری و موقعیت ساختمان در برابر پیشروی حریق بر روی بام و گسترش از یک ساختمان به ساختمان مجاور مقاومت نماید. برای این منظور لازم است بام ساختمان به گونه‌ای طراحی و ساخته شود که خطر پیشروی شعله بر روی آن بر اثر منابع اشتعال خارجی محدود گردد.
سیستم‌های خاموش کننده آتش
ساختمان باید متناسب با نوع تصرف فضاها و ابعاد آن به سیستم‌های خاموش‌کننده دستی و خودکار مجهز باشد تا امکان خاموش کردن آتش، به ویژه در مراحل ابتدایی آن، وجود داشته و از گسترش سریع حریق جلوگیری شود. خصوصا برای ساختمان‌های بلندمرتبه نیاز است تا ساختمان علاوه بر خاموش‌کننده‌های دستی از تجهیزات کافی اطفای خودکار نیز برخوردار باشد.
تسهیلات برای دسترسی و عملیات نیروهای آتش نشان
ساختمان باید به نحوی طراحی و ساخته شود که تسهیلات لازم برای عملیات نیروهای آتش‌نشان هنگام عملیات در ساختمان فراهم باشد. همچنین باید راه‌های دسترس کافی برای ورود به ساختمان و در درون آن برای نیروهای آتش‌نشان به منظور انجام عملیات امداد و خاموش‌سازی حریق وجود داشته باشد.
محوطه ساختمان باید به نحوی طراحی و ساخته شود که نیروهای آتش‌نشان بتوانند ماشین‌آلات و تجهیزات مورد نیاز خود را به نحو مناسب به نزدیک ساختمان برسانند. زمین محوطه باید مقاومت مکانیکی لازم برای تحمل وزن ماشین‌آلات آتش‌نشانی در حین عملیات را داشته باشد و دچار نشست با ریزش نشود.
فضاهای زیر‌زمین در ساختمان باید به نحو مناسب به امکانات و تجهیزات تهویه و تخلیه دود ناشی از آتش‌سوزی مجهز باشد.
در این مطلب، چکیده‌ای از مبحث سوم مقررات ملی ساختمان یعنی حفاظت ساختمان‌ها در برابر حریق ارائه شد. امید است با رعایت دستورالعمل‌های این آیین نامه در تمام پروژه‌های ساختمانی کشورمان، هرگز شاهد فجایعی مانند حادثه آتش سوزی ساختمان پلاسکو نباشیم.
منبع: مبحث سوم مقررات ملی ساختمان ایران
*بازنشر مطلب در صورت ذکر کامل آن و با ارجاع به لینک aryacoupling.net مجاز است.
